مثانه عصبی یا نوروژنیک چیست | علائم،دلایل + درمان
تصور کنید زندگی تان به گونه ای باشد که کنترل ادرارتان به چالشی تبدیل شود. ساده ترین کارهای روزمره، مثل رفتن به خرید یا حضور در جلسات کاری، به دلیل مشکلات مثانه به اضطرابی بزرگ تبدیل شود. این شرایط ممکن است به دلیل یک اختلال به نام مثانه عصبی یا نوروژنیک رخ دهد. اما این عارضه چیست و چرا برخی از افراد با آن دست و پنجه نرم می کنند؟ در این مقاله می خواهیم این موضوع را بررسی کنیم و به دلایل، انواع و مدیریت این مشکل بپردازیم.
مثانه عصبی چیست؟
لازم است بدانید که مثانه نوروژنیک یک وضعیت پزشکی است که در آن کنترل مثانه به علت مشکلات در سیستم عصبی دچار اختلال می شود. مثانه برای عملکرد طبیعی نیاز به هماهنگی میان اعصاب، عضلات و مغز دارد.
اما زمانی که این هماهنگی از بین برود، مشکلاتی مانند نشت ادرار، بی اختیاری یا عدم توانایی تخلیه کامل مثانه رخ می دهد.
به مشورت با متخصص نیاز دارید؟
جهت دریافت مشاوره و یا ویزیت از دکتر صادق زاده (جراح و متخصص کلیه و مجاری ادراری) می توانید با شماره تماس زیر در ارتباط باشید و یا از طریق صفحه دریافت نوبت آنلاین اقدام کنید.
این وضعیت می تواند به دو صورت ظاهر شود:
- مثانه بیش فعال (Overactive Bladder): در این حالت، مثانه حتی با وجود حجم کم ادرار، احساس نیاز شدید به تخلیه دارد.
- مثانه کم‌تحرک (Underactive Bladder):در این حالت، مثانه نمی تواند به طور کامل تخلیه شود و ادرار در آن باقی می ماند.
انواع مثانه عصبی
1. مثانه اسپاستیک (Spastic Bladder)
مثانه اسپاستیک که به آن مثانه بیش فعال نیز گفته می شود، زمانی رخ می دهد که عضلات مثانه به طور غیرارادی و مکرر منقبض می شوند. این انقباض ها حتی زمانی که مثانه به طور کامل پر نشده است، باعث احساس نیاز شدید به تخلیه ادرار یا بی اختیاری ادرار می شوند. این نوع اختلال معمولا در افرادی دیده می شود که دچار آسیب های نخاعی در بخش های بالایی یا بیماری هایی مانند مولتیپل اسکلروزیس شده اند. افراد مبتلا ممکن است دفعات مکرر دفع ادرار را تجربه کنند، حتی اگر حجم ادرار کم باشد.
نوشته پیشنهادی : 👇
2. مثانه فلجی (Flaccid Bladder)
در مثانه فلجی، مثانه به دلیل ضعف یا ناتوانی عضلات نمی تواند به طور کامل تخلیه شود. این وضعیت معمولا به علت آسیب یا قطع ارتباط اعصاب مثانه و نخاع رخ می دهد. ادرار در مثانه باقی می ماند و باعث افزایش خطر عفونت و آسیب به کلیه ها می شود. مثانه فلجی اغلب در بیمارانی که آسیب های نخاعی در سطوح پایینی، بیماری دیابت، یا سکته مغزی داشته اند مشاهده می شود. این نوع اختلال ممکن است نیازمند استفاده از سوند برای تخلیه منظم ادرار باشد.
3. مثانه مختلط (Mixed Bladder)
برخی از افراد ممکن است ترکیبی از علائم مثانه اسپاستیک و فلجی را تجربه کنند، که به این وضعیت مثانه مختلط گفته می شود. در این حالت، فرد ممکن است گاهی بی اختیاری ناشی از انقباضات ناگهانی مثانه داشته باشد و در مواقع دیگر با مشکل تخلیه کامل مثانه مواجه شود. این شرایط اغلب در بیمارانی که مشکلات عصبی پیچیده یا آسیب های شدید نخاعی دارند دیده می شود و مدیریت آن به درمان های ترکیبی نیاز دارد.
دلایل ایجاد مثانه عصبی چیست؟
دلایل متعددی وجود دارند که ممکن است منجر به بروز مثانه نوروژنیک شوند. هر یک از این عوامل با اختلال در عملکرد سیستم عصبی باعث بروز این مشکل می شوند. در ادامه به مهم ترین دلایل اشاره می کنیم:
بیشتر بخوانید : 👇
1. آسیب های نخاعی
آسیب به نخاع، به ویژه در بخش های مرتبط با کنترل مثانه، می تواند ارتباط میان مغز و مثانه را مختل کند. این ارتباط برای ارسال پیام های عصبی که تخلیه یا نگه داشتن ادرار را تنظیم می کنند، حیاتی است. تصادفات رانندگی، سقوط از ارتفاع، یا جراحات ورزشی شدید می توانند منجر به آسیب نخاعی شوند. چنین شرایطی ممکن است باعث شود مثانه به صورت غیر قابل پیش بینی عمل کند یا به طور کامل از کار بیفتد.
2. بیماری های عصبی
بیماری های عصبی مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS) و پارکینسون با تخریب سیستم عصبی مرکزی یا محیطی، توانایی بدن برای کنترل عملکرد مثانه را تحت تاثیر قرار می دهند. در MS، پوشش محافظ اعصاب (میلین) از بین می رود و سیگنال های عصبی مختل می شوند. این امر باعث می شود که مثانه نتواند به درستی سیگنال های مربوط به پر یا خالی بودن را تشخیص دهد و مشکلاتی مانند بی اختیاری یا احتباس ادرار ایجاد شود.
3. دیابت
دیابت مزمن، به خصوص اگر به خوبی مدیریت نشود، می تواند به اعصاب مثانه آسیب برساند. این مشکل که به نام نوروپاتی دیابتی شناخته می شود، ناشی از آسیب به اعصاب کنترل کننده مثانه است. در نتیجه، مثانه ممکن است تخلیه کامل نداشته باشد یا به طور غیر قابل پیش بینی منقبض شود. همچنین، باقی ماندن ادرار در مثانه خطر عفونت را افزایش می دهد.
این نوشته به دردتون می خوره : 👇
4. سکته مغزی
سکته مغزی به دلیل انسداد یا خونریزی در مغز رخ می دهد و می تواند بخش هایی از مغز را که کنترل مثانه را برعهده دارند، آسیب برساند. بسته به محل و شدت آسیب، فرد ممکن است با علائمی مانند بی اختیاری یا نیاز مکرر به تخلیه ادرار مواجه شود. در بسیاری از موارد، به دلیل اختلال در هماهنگی میان مثانه و مغز، کنترل مثانه دشوار م ی‌شود.
5. نقایص مادرزادی
برخی از کودکان با مشکلات مادرزادی مانند اسپینا بیفیدا متولد می شوند که در آن ستون فقرات و اعصاب به درستی شکل نمی گیرند. این ناهنجاری ها می توانند منجر به عدم کنترل عصبی مثانه از بدو تولد شوند. این کودکان اغلب نیاز به درمان های تخصصی برای مدیریت مثانه و پیشگیری از عوارض جدی دارند.
6. جراحی های لگنی یا نخاعی
برخی جراحی ها، به ویژه آن هایی که در نواحی نزدیک به اعصاب مثانه انجام می شوند، ممکن است به این اعصاب آسیب بزنند. برای مثال، جراحی های لگنی در درمان سرطان های پروستات، رحم یا روده بزرگ ممکن است به طور ناخواسته به اعصاب مجاور آسیب وارد کنند. این آسیب ها می توانند باعث بی اختیاری ادرار یا مشکلات در تخلیه مثانه شوند.
7. عفونت ها و التهابات شدید
عفونت های مکرر و درمان نشده دستگاه ادراری می توانند به تدریج به دیواره و اعصاب مثانه آسیب برسانند. این آسیب ها ممکن است باعث شوند که مثانه به درستی پر یا تخلیه نشود. عفونت های طولانی مدت می توانند التهاب های مزمن ایجاد کنند که عملکرد مثانه را مختل کرده و مشکلات جدی تری ایجاد کنند.
این دلایل هرکدام می توانند به طور مستقیم یا غیر مستقیم باعث بروز اختلالات مرتبط با مثانه عصبی شوند. درک این عوامل می تواند به تشخیص و درمان زود هنگام کمک کند.
علائم مثانه عصبی
علائم مثانه عصبی ممکن است متنوع باشند و به نوع مشکل بستگی دارند. شایع ترین علائم عبارتند از:
- تکرر ادرار (نیاز مکرر به دفع ادرار، حتی زمانی که مثانه پر نیست)
- نیاز فوری به ادرار کردن (احساس فوریت ناگهانی)
- بی اختیاری ادرار (نشت ادرار بدون کنترل)
- احساس عدم تخلیه کامل مثانه
- احتباس ادرار (ناتوانی در تخلیه کامل مثانه)
- سوزش یا درد هنگام ادرار
- عفونت های مکرر دستگاه ادراری
مثانه عصبی چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص مثانه عصبی یک فرایند چندمرحله ای است که نیازمند ارزیابی دقیق دکتر اورولوژی و استفاده از ابزارهای تشخیصی مختلف است. ابتدا، پزشک با جمع آوری تاریخچه پزشکی بیمار، علائم گزارش شده و هرگونه بیماری زمینه ای، مانند آسیب های نخاعی یا بیماری های عصبی، شروع می کند. سوالاتی درباره میزان و دفعات ادرار، وجود بی اختیاری یا احساس تخلیه ناکامل پرسیده می شود تا یک تصویر کلی از وضعیت بیمار به دست آید.
مرحله بعدی معمولا شامل آزمایش های فیزیکی و بررسی دستگاه ادراری است. یکی از روش های رایج، آزمایش‌های اورودینامیک (Urodynamic Tests) است که عملکرد مثانه و نحوه پر و خالی شدن آن را بررسی می کند. در این آزمایش، میزان جریان ادرار، فشار مثانه و توانایی کنترل عضلات ارزیابی می شود. همچنین، از سونوگرافی برای مشاهده ساختار مثانه و بررسی میزان ادرار باقیمانده پس از تخلیه استفاده می شود.
در برخی موارد، ام‌آر‌آی (MRI) یا سی‌تی اسکن برای بررسی مشکلات عصبی مرتبط با مثانه انجام می شود. آزمایش های ادرار نیز برای شناسایی عفونت ها یا دیگر ناهنجاری ها کمک کننده هستند. این روش ها به پزشک کمک می کنند تا نوع دقیق اختلال را تشخیص دهد و برنامه درمانی مناسب را پیشنهاد کند.
آیا مثانه عصبی درمان دارد؟
مثانه عصبی معمولا قابل درمان نیست، اما می توان با روش های مختلف آن را مدیریت کرد. هدف درمان، بهبود کیفیت زندگی بیمار و جلوگیری از عوارضی مانند عفونت یا آسیب به کلیه ها است.
درمان های پزشکی
- دارو درمانی
داروها یکی از اصلی ترین روش های درمان مثانه عصبی هستند. برای افرادی که از مثانه اسپاستیک رنج می برند، داروهای ضداسپاسم مانند اکسی بوتینین یا سولفناسین می توانند به کاهش انقباضات غیرارادی مثانه کمک کنند. برای مثانه فلجی، ممکن است داروهایی تجویز شوند که به تحریک عضلات مثانه کمک کنند و تخلیه آن را بهبود بخشند. - استفاده از سوند (کاتتر)
در مواردی که مثانه نمی تواند به طور کامل تخلیه شود، استفاده از سوند به تخلیه ادرار کمک می کند. این روش می تواند به صورت موقت یا دائمی باشد و از عوارضی مانند عفونت یا آسیب به کلیه ها جلوگیری کند. - تحریک عصبی (Neuromodulation)
این روش با استفاده از دستگاه های خاصی، اعصاب مرتبط با مثانه را تحریک می کند تا سیگنال های عصبی بهتر منتقل شوند. یکی از رایج ترین روش ها، استفاده از تحریک عصب ساکرال (Sacral Nerve Stimulation) است که در بیمارانی با مثانه بیش فعال موثر است. - جراحی
در موارد شدید، جراحی ممکن است گزینه نهایی باشد. یکی از روش ها، بزرگ کردن مثانه از طریق عمل جراحی است که به افزایش ظرفیت مثانه و کاهش فشار در آن کمک می کند. همچنین در صورت وجود انسداد در مسیر ادرار، جراحی اصلاحی انجام می شود.
درمان خانگی مثانه عصبی
- تغییر سبک زندگی
مصرف مایعات باید به طور منظم و کنترل شده انجام شود. پرهیز از نوشیدنی های تحریک کننده مثانه، مانند قهوه، چای و نوشیدنی های الکلی، می تواند علائم را کاهش دهد. همچنین، تنظیم برنامه تخلیه ادرار به صورت زمان بندی شده می تواند به مدیریت بهتر مثانه کمک کند. - تمرینات کگل
این تمرینات باعث تقویت عضلات کف لگن می شوند و می توانند به بهبود کنترل مثانه کمک کنند. انجام مداوم این تمرینات به ویژه برای افرادی که بی اختیاری را تجربه می کنند مفید است. - استفاده از گرما
استفاده از پد گرم کننده یا کمپرس گرم روی ناحیه شکم می تواند به کاهش انقباضات عضلانی و تسکین درد کمک کند. - مدیریت استرس
استرس می تواند علائم مثانه عصبی را تشدید کند. تکنیک هایی مانند مدیتیشن، یوگا و تمرینات تنفسی می توانند به کاهش استرس و بهبود عملکرد مثانه کمک کنند.
پاسخ به سوالات پرتکرار در مورد مثانه نوروژنیک
بله، برخی مواد غذایی و نوشیدنی ها مانند قهوه، شکلات، غذاهای تند و نوشابه های گازدار می توانند مثانه را تحریک کرده و علائم را تشدید کنند. تنظیم رژیم غذایی کمک کننده است.
حفظ بهداشت مناسب، تخلیه منظم مثانه با سوند در صورت نیاز، مصرف آب کافی و اجتناب از نگه داشتن ادرار می توانند خطر عفونت را کاهش دهند.
اگر علائمی مانند بی اختیاری مداوم، ناتوانی در تخلیه مثانه، درد هنگام ادرار یا عفونت های مکرر مشاهده کردید، باید فورا به پزشک مراجعه کنید.